سلنیوم عنصری اساسی برای موجودات زنده بوده و بخش جدایی ناپذیری از سلنو آنزیم ها میباشد که نقش مهمی در حفظ سلامت، رشد و بسیاری از عملکردهای بیوشیمیایی و فیزیولوژیکی بدن حیوانات و انسان دارد. این عنصر به عنوان یک آنتی اکسیدان همراه با ویتامین E برای جلوگیری و ترمیم آسیب سلولی نقش داشته و در عملکرد ایمنی بدن و رشد و باروی موثر است.
کمبود سلنیوم می تواند باعث کاهش تولید پشم، کاهش باروری میش ها، کاهش پاسخ ایمنی و بیماری عضله سفید شود. بیماری عضله سفید معمولا در دام هایی که در فصل های خشک مثل اواخر تابستان و پاییز (کمبود ویتامین E) از شیر گرفته میشوند و همچنین در بره های بهاره- زمستانه (کمبود سلنیوم) که از خوراک سبز فراوان تغذیه می کنند بیشتر رخ میدهد. چهار عامل بر کمبود سلنیوم گوسفندان تاثیر دارند که شامل خاک های بازالت اسیدی،گرانیتی و خاکهای شنی، بارندگی سالانه بیش از ۴۵۰ میلی متر، مراتع غالب شبدر و کاربرد کودهای سنگین به مدت طولانی، به ویژه سوپر فسفات غنی شده با گوگرد می باشند.
با این حال، مقدار اضافی سلنیوم برای برخی گیاهان، حیوانات و انسان سمی است. مسئله سمیت سلنیوم از آنجا ناشی می شود که حاشیه ایمنی محدود است و تفاوت بین نیاز روزانه سلنیوم و دوزهای سمی بسیار باریک است. مسمومیت با سلنیوم به چند دلیل ممکن است رخ دهد:
۱- حیوان گیاهانی را مصرف کند که حاوی غلظت بالایی از سلنیوم باشند
۲- مسمومیت ناشی از آلودگی محیط زیست به دلیل آب زهکشی کشاورزی، خاکهای معدنی از معادن
۳- مصرف یا تزریق بیش از حد مکمل های سلنیومی و یا از عدم مخلوط کردن جیره به صورت صحیح که به طور اتفاقی ایجاد شده است.
بطور کلی معمولا میزان سلنیوم مصرفی در گوسفند و گاو مناسب بوده و بیشتر از حد نرمال نیست و سلنیوم اضافی از بدن حیوان دفع می شود. مطالعات در مورد گوسفند ، نشان داده است كه بیشترین سلنیوم مصرفی دام به صورت معدنی بوده كه به نظر می رسد تا حد زیادی برای گیاهان غیرقابل دسترس است. با افزایش مصرف سلنیوم، دفع سلنیوم ادراری و فرار افزایش می یابد. از نظر تجربی، تزریق داخل وریدی دوزهای بالای سلنیوم در گوسفند، حدود ۶۰ درصد از طریق ادرار، بیش از ۲۰ درصد به عنوان سلنیوم فرار و نزدیک به ۵ درصد از طریق مدفوع دفع می شود. بلودتت و بویل (۱۹۸۷) گزارش دادند که نیمه عمر بیولوژیکی سلنیوم در گوسفندان تحت درمان با دوزهای سمی سلنیوم به طور متوسط ۱۴.۷ روز است.
همانطور که بیان شد مرز بین احتیاجات سلنیومی دام (۰.۲ پی پی ام) تا مقادیر سمی این عنصر (۱ تا ۴ پی پی ام) خیلی باریک است. علائم سمیت بسته به دوز و مدت زمان قرار گرفتن در معرض ممکن است به صورت تحت حاد، حاد یا مزمن ظاهر شوند. علائم بالینی مسمومیت سلنیومی شامل نابینایی حاد، افسردگی، تلوتلو خوردن، سرگیجه، کولیک، فلجی، ریزش مو اطراف دم و سم ها، بی اشتهایی، اسهال آبکی و تشنج می باشند.
زکی و همکاران (۲۰۱۸) علائم بالینی و بیوشیمایی مسمویت سلنیومی در گوسفندان را مورد بررسی قرار دادند. این محقیقن از گوسفندان با علائم بیماری نمونه خون گرفته و میزان آنزیم های ترانس آمیناز گلوتامیک اکالوواستاتیک و گلوتامیک پیرویو ترانس آمیناز آنها را با استفاده از اسپكتروفتومتر و میزان سلنیوم و توکوفرول سرم را با استفاده از روش فلورومتری اندازه گیری کردند بیوپسی های اندام های داخلی (ریه ، کبد ، کلیه و روده) در محیط کشت مختلف جهت تشخیص عفونت باکتریایی کشت داده شدند. بیست مورد از پنجاه گوسفند، مسمومیت سلنیومی را با نسبت ۱۶درصد نشان دادند که سن آن ها بین ۳ تا ۶ ماه بود. همه حیوانات ممسوم سطح سلنیوم بالاتری را در سرم خود نمایش دادند. این محققین نتیجه گیری کردند که سمیت سلنیوم در گوسفند را می توان با علائم بالینی، معاینه پس از مرگ و میر (P.M.) و بررسی فعالیت آنزیم های کبدی تشخیص داد.
منبع Mona S. Zaki, A. M. Hammam, Olfat M. Fawzi, Refat A. Youssef. ۲۰۱۸. Clinicopathological and biochemical study on Selenium toxicity in sheep. J Adv Pharm Edu Res ۲۰۱۸;۸(۳):۲۰-۲۳.
