مقدمه:
در کنار توسعه روش های دامپروری، استفاده پرورش دهندگان از افزودنی های خوراکی رو به رشد است که نتایجی همچون افزایش سرعت رشد، محافظت از دام در برابر عفونت های بیماری زا و بهبود سایر پارامترهای تولیدی از جمله: هضم و جذب خوراک و بهبود کیفیت گوشت، شیر ، تخم مرغ و ... را به همراه دارند. زمانی که استفاده از محرکهای رشد مبتنی بر آنتی بیوتیک ها ممنوع اعلام شد دامپروران به استفاده از پروبیوتیک ها ، پربیوتیک ها روی آوردند. این افزودنی ها به طور عمده برای حفظ تعادل میکروبیوتیک روده دام استفاده می شود، آنها به عنوان یک روش کارآمد در مقابله با عوامل بیماری زا که تهدیدی برای حیوانات و مصرف کنندگان می باشند عمل می کنند. در این مقاله به بحث در مورد تعریف پروبیوتیک ها می پردازیم.
پروبیوتیک ها:
فراورده های میکروبی یا پروبیوتیک ها از کلمه یونانی پرو بیوس که در لغت به معنای حمایت از حیات است، گرفته شده است. این عبارت برای توصیف افزودنی های زنده میکروبی که به خوراک افزوده می شوند، بکار می رود، که قادرند با ایجاد یک تعادل میکروبی در جمعیت فلور روده و پیشگیری از عفونت های گوارشی اثر مثبتی روی بهبود عملکرد حیوان و افزایش رشد دام و طیور داشته باشند.
در سال ۲۰۰۲ کارشناسان کار گروه FAO اظهار داشتند که پروبیوتیک ها گونه های زنده میکروارگانیسم های کاملاً انتخابی هستند که وقتی در مقادیر کافی تجویز شوند ، مزایایی برای سلامتی میزبان به وجود می آورند. در سال ۲۰۱۳ انجمن علمی بین المللی پروبیوتیک ها و پروبیوتیک ها (ISAPP) اصطلاح "پروبیوتیک" را برای فرمول ها یا محصولاتی که برخی از معیارهای کاملاً مطابق با آن را دارند بکار برد. مهمترین این معیارها عبارتند از: شمار مناسبی سلول های زنده، اثر سودمندی بر سلامتی میزبان (که ممکن است باعث تحریک رشد نیز شود) و تأثیر سودمندی بر عملکرد دستگاه تنفسی. به همین دلیل انتخاب سویه های باکتریایی مناسب و استفاده از یک دوز صحیح از اهمیت بالایی برخوردار شد.
معیارها و الزامات انتخاب گونه های پروبیوتیکی و ارزیابی ایمنی سویه های پروبیوتیکی برای بهینه سازی استفاده از آنها ضروری است. با این حال ، کار آسانی نیست. نحوه عملکرد پروبیوتیک ها به عنوان مواد افزودنی میکروبی شناخته شده نیست. ارگانیسم های پروبیوتیکی اثرات سودمندی بر پایداری و محافظت از اکوسیستم روده دارند. آنها همچنین روند هضم و متابولیک و پاسخ ایمنی را تحت تأثیر قرار می دهند. در نتیجه منجر به بهبود سلامت حیوانات، افزایش بهره وری و بهبود ایمنی میزبان می شود.
عوامل مختلفی ممکن است باعث ایجاد اختلال در تعادل اکوسیستم روده شود و ممکن است میکروفلور دستگاه گوارش را به سمت عوامل عفونت زا و بیماری زا پیش ببرد یک از این عوامل استرس های محیطی (ناشی از شرایط نگهداری، جیره غذایی، آب و هوا و ...) می باشند . در این شرایط استفاده از پرویوتیک ها ضروری به نظر میرسد.
در مجموع هدف از استفاده این فراورده ها متاثر کردن فعالیت میکروبی دستگاه گوارش یا به عبارت دیگر بهبود وضعیت سلامتی، رشد و عملکرد حیوان می باشد. اولین میکروارگانیسم هایی که به طور رایج در خوراک دام استفاده شده اند، شامل باکتریهای لاکتوباسیل، انتروکوکوس، استرپتوکوکوس، بیفیدوباکتریوم و گونه های باسیلوس بودند. از قارچها و مخمرها هم به عنوان پروبیوتیک از دهه گذشته استفاده شده است. هر یک از افزودنی های میکروبی مکانیسم و اثرات مخصوص به خود را دارند. افزودنی های باکتریایی بر روده اثر گذاشته و از میکروفلور مفید آن حمایت می کنند و در نتیجه از جمعیت میکروبهای مضر همانند اشریشیاکلی و سالمونلا کاسته می شود. پروبیوتیک های باکتریایی با تولید اسید لاکتیک باعث افزایش اسیدیته در روده شده و در ادامه سبب تخریب آنزیم های موثر در انتقال مواد به داخل سلول باکتری شده و پاتوژن را دچار تحول می کنند. در حضور اسید، پاتوژن ها یا باید از ورود یون هیدروژن به داخل سلول جلوگیری کنند و یا باید قادر به خارج کردن یون هیدروژن وارد شده باشند. ولی به دلیل عدم کارایی پاتوژن ها در این مورد یون هیدروژن در داخل سلول تراکم یافته و سبب افزایش اسیدیته می شود و در نهایت باکتری های مضر از بین می رود.
افزودنی های غیر باکتریایی ( قارچها و مخمرها) بیشتر در تغذیه گاوهای شیری، پرواری و گوساله های شیر خوار استفاده شده اند. این افزودنی ها بر روی تخمیر شکمبه اثر گذاشته و سبب تغییر الگوی آن در جهت استفاده از متابولیت های موجود در شکمبه می شوند بابهبود وضعیت الگوی تخمیر بر میزان تولید و رشد افزوده می شود مخمرها اثر مثبتی بر ابقاء آهن، روی، مس و پتاسیم دارند و روزهای بیماری را کاهش می دهند
استفاده از پروبیوتیک ها در گوساله های شیرخوار نیز در چند سال گذشته مورد توجه قرار گرفته است. در واقع هدف کلی از استفاده از فراورده های میکروبی پرورش بهتر و دست یابی به عملکرد بالاتر و سلامتی گوساله در دوران شیر خوارگی است
Markowiak, P., & Śliżewska, K. (۲۰۱۸). The role of probiotics, prebiotics and synbiotics in animal nutrition. Gut pathogens, ۱۰(۱), ۲۱.